ძვლის ტვინის და ღეროვანი უჯრედების ტრანსპლანტაცია

რა არის ძვლის ტვინის გადანერგვა?

ძვლის ტვინი სისხლმბადი ორგანოა. სისხლი სამი ტიპის უჯრედისგან შედგება: ჟანგბადის გადამტანი სისხლის წითელი უჯრედები, სისხლის თეთრი უჯრედები, რომლებიც ორგანიზმს იცავენ ინფექციებისგან და სისხლის შედედებაში მონაწილე ტრომბოციტები. ძვლის ტვინში სისხლის უჯრედების წარმოქმნაზე პასუხისმგებელ უჯრედებს ჰემატოპოეტური პროგენიტორული უჯრედები ეწოდება. სხვა სიტყვებით, ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაციის მიზანია ღეროვანი უჯრედის გადანერგვა, რომელიც პასუხისმგებელია სისხლის უჯრედების წარმოებაზე.

უნდა აღინიშნოს, რომ ძვლის ტვინი არ არის ღეროვანი უჯრედების ერთადერთი წყარო. მათი მიღება შესაძლებელია სისხლისა და ჭიპლარისგანაც.
ძვლის ტვინის დაზიანების დროს იგი ვეღარ წარმოქმნის სისხლის ჯანსაღ უჯრედებს. ძვლის ტვინის გადანერგვა გულისხმობს პაციენტისგან ან თავსებადი დონორისგან ჯანსაღი ღეროვანი უჯრედების აღებას, დამუშავებას და პაციენტზე გადანერგვას. აუტოგენური ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაცია არის მეთოდი, რომლის დროსაც დონორი არის თვით პაციენტი. თუ ძვლის ტვინის გადანერგვა თავსებადი დონორისგან ხდება, პროცედურას ეწოდება ალოგენური ტრანსპლანტაცია.
ძვლის ტვინის აუტოგენურ ტრანსპლანტაციას აქვს გარკვეული უპირატესობები. ვინაიდან გამოიყენება, პაციენტის საკუთარი უჯრედები, არ დგას ჰისტოთავსებადობის პრობლემა და სჭირდება ნაკლები დრო. ამასთანავე ძვლის ტვინის აუტოგენური ტრანსპლანტაცია არის მკურნალობის შანსი იმ პაციენტებისთვის რომლებმაც მომავალში უნდა გაიარონ ქიმიო და/ან რადიოთერაპიის კურსი. შეგროვებული ძვლის ტვინის უჯრედები სპეციალურად მუშავდება, იყინება და ინახება მომავალი გამოყენებისთვის. ცნობილია, რომ ქიმიოთერაპია და/ან რადიოთერაპია აზიანებს ძვლის ტვინს, ამიტომ ტარდება აუტოგენური ტრანსპლანტაცია დაზიანებული უჯრედების ჯანმრთელით შესაცვლელად.

ალოგენური ტრანსპლანტაციისას გამოიყენება ქსოვილთავსებადი ჯანმრთელი დონორის ძვლის ტვინი. დონორი შეიძლება იყოს ნათესავი ან უცხო პირი. დონორის ჰისტოთავსებადობა არის ალოგენური ტრანსპლანტაციის წინაპირობა.

რა დროს ტარდება ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაცია?

ძვლის ტვინის გადანერგვა ტარდება მაშინ, როდესაც ძვლის ტვინი სხვადასხვა დაავადების შედეგად ზიანდება და ვეღარ გამოიმუშავებს სისხლის ჯანმრთელ უჯრედებს.
ამ პროცედურას მიმართავენ სისხლის თანდაყოლილი დაავადებების დროსაც. ძვლის ტვინის არაადეკვატურმა ფუნქციონირებამ შეიძლება გამოიწვიოს სისხლის პათოლოგიური უჯრედების წარმოება. ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაცია ლეიკემიის და ლიმფომის მკურნალობის ერთადერთი საშუალებაა.

სხვადასხვა ორგანოს კიბოთი დაავადებულ პაციენტს, ქიმიოთერაპიითა და რადიოთერაპიით მკურნალობის დასრულების შემდეგ, რომლებიც აზიანებენ ძვლის ტვინს,უტარდება ძვლის ტვინის/ღეროვანი უჯრედების გადანერგვა სისხლის უჯრედების ნორმალური წარმოების შესანარჩუნებლად.

ძვლის ტვინის გადანერგვა ტარდება შემდეგი დაავადებების დროს:

•    Leukemia
•    ლეიკემია
•    ლიმფომა
•    მრავლობითი მიელომა
•    აპლასტიკური ანემია
•    მიელოდისპლაზია
•    მიელოფიბროზ
•    ნეირობლასტომა.
•    ჰოჯკინის ლიმფომა
•    არაჰოჯკინის ლიმფომა
•    ჰემოგლობინოპათიები
საფუძვლიანი გამოკვლევების შემდეგ, ექიმი გადაწყვეტს, არის თუ არა მიზანშეწონილი ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაციის ჩატარება.

რისკები

ძვლის ტვინის აუტოგენური ტრანსპლანტაციის დროს გართულებების რისკი ძალიან დაბალია, რადგან ხდება პაციენტის საკუთარი ძვლის ტვინის ან/და ღეროვანი უჯრედების გადანერგვა. ალოგენურ ძვლის ტვინის გადანერგვას კი შეიძლება მოყვეს სერიოზული გართულებები. ასეთი გართულებების ალბათობა დამოკიდებულია უამრავ ფაქტორზე, ამიტომ საჭიროა საფუძვლიანი გამოკვლევების ჩატარება შესაძლო გართულებების დასადგენად და საჭირო პროფილაქტიკური ზომების მისაღებად, რისთვისაც შეიძლება საჭირო გახდეს სხვა ექიმების კონსულტაციაც.
ძვლის ტვინის გადანერგვის შესაძლო გართულებები:
•    ინფექცია
•    მაღალი ტემპერატურა
•    ორგანიზმის იმუნური რეაქცია (Graft versus Host დაავადება)
•    რეციდივი
•    •რეციპიენტში ძვლის ტვინის ან ღეროვანი უჯრედების დისფუნქცია
•    •ძვლის ტვინის გადანერგვამდე ჩატარებული ქიმიოთერაპიის გვერდითი მოვლენები (დიარეა, ღებინება, გულისრევა, ცხელება, პირის ღრუს წყლულები, სერიოზული ინფექციები და ა.შ.).
თანამედროვე მედიცინის ყველა შესაძლო სიფრთხილის ზომის გატარების შემთხვევაშიც კი შეუძლებელია რისკების მთლიანად აღმოფხვრა.
ტრანსპლანტაციის სპეციალისტთა გუნდი მიმართავს ყველა ზომას გართულებების რისკის შესამცირებლად. ისინი პაციენტს აწვდიან ინფორმაციას ზემოთ ჩამოთვლილი რისკებისა და შესაძლო გართულების შესახებ და ეხმარებიან მას შიშისა და სტრესის დაძლევაში.

მოსამზადებელი პერიოდი

ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაციაზე გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ პაციენტს უტარდება მთელი რიგი გამოკვლევები და ლაბორატორიული ანალიზები. მოსამზადებელი პერიოდის პირველი მიზანი არის იმის დადგენა, იძლევა თუ არა პაციენტის ჯანმრთელობის ზოგადი მდგომარეობა ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაციის საშუალებას. თანმხლები დაავადების აღმოჩენის შემთხვევაში, რომელმაც შეიძლება გამოიწვიოს გართულებები, ინიშნება შესაბამისი მკურნალობა.

მოსამზადებელი პერიოდის მეორე მიზანია გართულებების მინიმუმამდე შემცირება, რომლებიც შეიძლება წარმოიშვას შემდგომ პერიოდში.

ღეროვანი უჯრედების აუტოგენური ტრანსპლანტაციის შემთხვევაში, ინიშნება გარკვეული მედიკამენტები შესაგროვებელი ღეროვანი უჯრედების რაოდენობის გაზრდის მიზნით. ცენტრალური ვენური კათეტერით, რომელსაც სვამენ ერთ-ერთ მსხვილ ვენაში, შესაძლებელია როგორც ღეროვანი უჯრედების წარმოების მასტიმულირებელი წამლების შეყვანა, ასევე ღეროვანი უჯრედების ინფუზია. ექიმი განსაზღვრავს ძვლის ტვინის წყაროს და მიიღება გადაწყვეტილება აუტოგენური ან ალოგენური ტრანსპლანტაციის შესახებ.

ალოგენური ტრანსპლანტაციის შემთხვევაში ექიმი ადგენს ღეროვანი უჯრედების შეგროვების წყაროს (ძვლის ტვინი, სისხლი, ჭიპლარი).

თუ ძვლის ტვინის გადანერგვა ტარდება ქიმიო და/ან რადიოთერაპიის შედეგად დაზიანებული ძვლის ტვინის ჩასანაცვლებლად, პაციენტს უნდა ჩაუტარდეს მაღალი დოზებით იგივე მკურნალობა. ამ ეტაპზე შეიძლება განვითარდეს გართულებები, რომელთა მკურნალობა აუცილებელია გადანერგვის პროცედურის უსაფრთხოდ წარმართვისთვის. შესაძლო გვერდითი მოვლენებია: თმის ცვენა, გულისრევა, ღებინება, დიარეა, წყლულები პირის ღრუში, ინფექცია, დაღლილობა, სისუსტე, უნაყოფობა და სისხლდენა.
შემდეგ ეტაპზე უნდა მოხდეს პაციენტის იმუნური სისტემის დათრგუნვა რათა ორგანიზმმა მიიღოს ტრანსპლანტანტი. ამ ეტაპზე ორგანიზმი ძალიან მგრძნობიარე ხდება ინფექციების მიმართ, ამიტომ სიფრთხილის ზომების დაცვა ძალიან მნიშვნელოვანია.

ოპერაცია და პოსტოპერაციული პერიოდი

პაციენტისგან ან სხვა დონორისგან უკვე შეგროვებული და სათანადოდ მომზადებული ღეროვანი უჯრედები შეჰყავთ ცენტრალური ვენური კათეტერის მეშვეობით. პროცედურა უმტკივნეულოა და არ საჭიროებს ანესთეზიას.

ღეროვანი უჯრედების ინფუზიის დროს გულდასმით კონტროლდება პაციენტის ყველა სასიცოცხლო მაჩვენებელი. რისკის შემთხვევაში, პროცესი ჩერდება და პრობლემის მოგვარების შემდეგ ისევ გრძელდება.
ორგანიზმში შეყვანილი ღეროვანი უჯრედები იშლება მთელ სხეულში და საბოლოოდ აღწევს ძვლის ტვინში, სადაც ხდება მათი დამკვიდრდება და იწყება სისხლის ახალი, ჯანსაღი უჯრედების გამომუშავება. სტადიას, როდესაც გადანერგილი ღეროვანი უჯრედები იწყებენ სისხლის ახალი უჯრედების წარმოქმნას, ეწოდება ადჰეზია. შესაძლოა საჭირო გახდეს სისხლის გადასხმა (ერითროციტები და თრომბოციტები) სისხლის ახალი უჯრედების წარმოქმნამდე.

სისხლის ახალი უჯრედების გამომუშავების მონიტორინგი ხდება სისხლის ანალიზის ფონზე. გარდა ამისა, კეთდება შარდის ანალიზი, გამოსახულებითი კვლევები და მიმდინარეობს ინტენსიური დაკვირვება პაციენტის ზოგადი ჯანმრთელობის შესაფასებლად და გართულების სამართავად.

საავადმყოფოდან გაწერის შემდეგ გარკვეული პერიოდის, ზოგჯერ რამოდენიმე წლის განმავლობაში საჭიროა ექიმის მეთვალყურეობის ქვეშ ყოფნა.

შედეგები

ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაცია ტარდება სხვადასხვა დაავადების(ლეიკემია, ლიმფომა და ა.შ.), ან დაავადებების გვერდითი ეფექტების სამკურნალოდ (ძვლის ტვინის მეორადი დაზიანება მაღალი დოზით ქიმიოთერაპიის შედეგად). ძვლის ტვინის გადანერგვა მოითხოვს მოთმინებას, ინტენსიურ დაკვირვებას და ექიმის რეკომენდაციების მკაცრ დაცვას

ოპერაციამდე, ოპერაციის დროს და პოსტოპერაციულ პერიოდში ყოველთვის არსებობს გართულების რისკი. ყველა ეს გართულება სათითაოდ ფასდება, ხდება მათი პროფილაქტიკა და საბოლოოდ პაციენტს უწევს გრძელი გზის გავლა ჯანსაღ და ნორმალურ ცხოვრებაზე დასაბრუნებლად.

მედიკანას დისციპლინირებულ გუნდს გააჩნია სათანადო გამოცდილება, ცოდნა და სამედიცინო აღჭურვილობა, რომელიც აუცილებელია პაციენტის ჯანმრთელობის აღსადგენად.